Τι είναι οι μη λεκτικές στοματοπροσωπικές ασκήσεις;
Οι μη λεκτικές στοματοπροσωπικές ασκήσεις είναι διαδεδομένες τεχνικές ανάμεσα στους λογοθεραπευτές, στις οποίες όμως δεν πραγματοποιείται λεκτική εξάσκηση και λεκτική παραγωγή. Αυτές οι τεχνικές συχνά περιλαμβάνουν ασκήσεις για ενδυνάμωση της γλώσσας (πχ το παιδί κινεί τη γλώσσα δεξιά, αριστερά, κυκλικά κτλ), ενδυνάμωση των χειλιών, φύσημα φούσκων και διάφορων κόρνων, ενδυνάμωση μάσησης με διάφορα εργαλεία κ.α.
H ιστορία των στοματοπροσωπικών ασκήσεων
Οι μη λεκτικές στοματοπροσωπικές ασκήσεις προτάθηκαν για πρώτη φορά το 1937 απο τον Schoolfield για την ενδυνάμωση των χειλιών και τις γλώσσας, και ακολούθησαν οι Nemory και Davis την ίδια χρονιά, με ασκήσεις για την υπερώα και το σαγόνι.
Απο τότε χρησιμοποιούνται ευρέως απο τους λογοθεραπευτές για την αντιμετώπιση διάφορων διαταραχών όπως αρθρωτικές και φωνολογικές διαταραχές, αυτισμός, απραξία, δυσαρθρία, υπερωισχιστία, δυσφαγία κ.α.
Οι στοματοπροσωπικές ασκήσεις ενσωματώνονται εδώ και πάρα πολλά χρόνια από τους λογοθεραπευτές στα λογοθεραπευτικά προγράμματα παιδιών με διαταραχές ομιλίας, με σκοπό την ενδυνάμωση των αρθρωτών και με στόχο την γενικότερη βελτίωση της ομιλίας. Παρόλο όμως που χρησιμοποιούνται ευρέως στην Ελλάδα, όπως και σε άλλες χώρες, τα ευρήματα επιστημονικών ερευνών διαψεύδουν την αποτελεσματικότητα τους όσον αφορά τις διαταραχές ομιλίας (Lof and Watson, 2008) (Lass and Pannbacker, 2008).
Το παρόν άρθρο το γράφω με στόχο να παρουσιάσω την αποτελεσματικότητα ή μη των στοματοπροσωπικών μη λεκτικών ασκήσεων με βάση τα επιστημονικά ευρήματα.
Γιατί όμως οι μη λεκτικές στοματοπροσωπικές ασκήσεις δεν είναι αποτελεσματικές;
Ο λόγος ο οποίος οι μη λεκτικές στοματοπροσωπικές ασκήσεις δεν είναι αποτελεσματικές στα παιδιά με διαταραχές ομιλίας έγκειται στο ότι οι διαταραχές ομιλίας δεν οφείλονται σε αδυναμία των μυών και των αρθρωτών! Η δύναμη που απαιτείται από τους μυς για να μιλήσει ένα άτομο είναι πολύ χαμηλή, με αποτέλεσμα ακόμα και αν ένα παιδί παρουσίαζε κάποια αδυναμία, θα έπρεπε να είναι σεπολύ σημαντικό βαθμό ώστε να προκαλέσει δυσκολίες στην ομιλία (πχ δυσαρθρία).
Επιπρόσθετα, οι έρευνες υποδεικνύουν ότι για να αντιμετωπιστούν με επιτυχία οι διαταραχές ομιλίας, η θεραπεία θα πρέπει να βασίζεται στην εξάσκηση της ομιλίας (McClauley, et al. 2009) (McLeod et al. 2010). Όμως στις μη λεκτικές στοματοπροσωπικές ασκήσεις το παιδί εκτελεί ασκήσεις όπως για παράδειγμα “φούσκωσε τα μάγουλα σου ή σπρώξε το ξυλάκι με τη γλώσσα”, στις οποίες δεν εξασκείται στην ομιλία, αλλά στη δύναμη των μυών.
Από νευρολογικής πλευράς, τα μέρη του εγκεφάλου που ελέγχουν την ομιλία είναι διαφορετικά από τα μέρη που ελέγχουν τις μη λεκτικές κινήσεις. Κατα τη διάρκεια της ομιλίας χρησιμοποιείται ένα εσωτερικό σύστημα σχετικά με το ακουστικό αποτέλεσμα που προέρχεται από τις φωνητικές χορδές. Αντίθετα, κατα τις μη λεκτικές ασκήσεις χρησιμοποιείται ένα εξωτερικό οπτικό-χωρικό σύστημα (Bunton, 2008). Δηλαδή, ας πούμε για παράδειγμα ότι κάνουμε ασκήσεις για τη γλώσσα και ζητάμε από ένα παιδί να σηκώσει τη γλώσσα του και το παιδί το πετυχαίνει. Το παιδί έχει καταφέρει να χρησιμοποιήσει την κατάλληλη δύναμη για να υψώσει τη γλώσσα του αλλά σε μια άσκηση που δεν εμπεριέχει ομιλία! Η συγκεκριμένη κίνηση είναι πολύ διαφορετική από αυτήν που χρειάζεται να κάνει η γλώσσα μας κατα τη διάρκεια της ομιλίας.
Υπάρχουν περιπτώσεις που οι στοματοπροσωπικές μη λεκτικές ασκήσεις μπορούν να βοηθήσουν;
Οι έρευνες προτείνουν ότι οι συγκεκριμένες τεχνικές μπορούν να φανούν αποτελεσματικές σε άτομα με δυσφαγία, υποτονία, δυσαρθρία και εγκεφαλική παράλυση.
Τι γίνεται με την Απραξία ομιλίας;
Η απραξία ομιλίας είναι μια νευρολογική διαταραχή στην οποία το άτομο παρουσιάζει δυσκολίες στη διαδοχοκίνηση και στον προγραμματισμό των κινήσεων κατα την ομιλία. Στην απραξία δεν υπάρχει μυϊκή ατονία ή μυϊκή αδυναμία (δυο τελείως διαφορετικά πράγματα!). Η θεραπεία που ακολουθείται στην απραξία ομιλίας βασίζεται στους κανόνες της κινητικής μάθησης. Παρόλο όμως που χρησιμοποιούνται μη λεκτικές ασκήσεις για την αντιμετώπιση της απραξίας, οι ασκήσεις αυτές βασίζονται στην πολυπλοκότητα και οργάνωση του στόχου (Forest, 2002) (Naylor and Briggs, 1963). Στην απραξία ομιλίας δουλεύουμε σε επίπεδο συλλαβών και λέξεων και όχι σε επίπεδο ήχων (παραπάνω πληροφορίες μπορείτε να βρείτε εδώ στο highlight με τίτλο Απραξία).
Προσωπικά στις συνεδρίες μου χρησιμοποιώ αρκετές φορές στοματοπροσωπικές ασκήσεις, ΌΜΩΣ τις κάνω με σκοπό να ενισχύσω την κατανόηση (awareness) του παιδιού για το που βρίσκονται οι αρθρωτές μεσα στο στόμα και πως κινούνται για να παράγουμε τον ήχο-στόχο. Δηλαδή τις κάνω συνδυαστικά με τον ήχο που δουλεύω μέχρι το παιδί να κατανοήσει τι πρέπει να κάνει. Από κει και πέρα, συνεχίζω με την ανάλογη αρθρωτικη ή φωνολογική παρέμβαση που έχω αποφασίσει ότι είναι η κατάλληλη για το παιδί!
Ο/η λογοθεραπευτής/τρια του παιδιού μου μας δίνει στοματοπροσωπικές ασκήσεις για το σπίτι. Τι να κάνω;
Είναι πολύ συχνό οι λογοθεραπευτές να δίνουν στοματοπροσωπικές ασκήσεις για το σπίτι. Δεν είναι κακό να γίνονται αλλά να θυμάστε (πάντα με βάση τα ερευνητικά δεδομένα!) πως πολύ πιθανόν δεν θα επωφελήσουν σε κάτι. Μπορείτε να ζητήσετε από το λογοθεραπευτή σας να σας εξηγήσει γιατί επέλεξε τις συγκεκριμένες ασκήσεις και με ποιους στόχους.
Σαν μαμά και λογοθεραπεύτρια σας συμβουλεύω να φροντίστε να έχετε μια αληθινή σχέση με τον/τη λογοθεραπευτή/τρια του παιδιού σας. Η σχέση γονιού και θεραπευτή είναι πολύ σημαντική για την εξέλιξη του θεραπευτικού προγράμματος και την επίτευξη στόχων. Μη φοβάστε να κάνετε ερωτήσεις σχετικά με το εξειδικευμένο πρόγραμμα που έχει επιλεχθεί για το παιδί σας! Ο/η θεραπευτής/τρια πάντα φροντίζει για το καλύτερο αποτέλεσμα για το παιδί σας!
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Bunton, K. (2008). Speech versus nonspeech: Different tasks, different neural organization. Seminars in Speech and Language, 29(4), 267‐275.
Forrest K. Are oral-motor exercises useful in the treatment of phonological/articulatory disorders. Seminars in Speech and Language. 2002;23:15–25.
Lass N. J., Pannbacker M. (2008). The Application of Evidence-Based Practice to Nonspeech Oral Motor Treatments. LSHSS. Vol. 39, 408-421.
Lof, G.L., & Watson, M. (2008). A nationwide survey of non‐speech oral motor exercise use: Implications for evidence‐based practice. Language, Speech and Hearing Services in Schools, 39, 392‐407.
McCauley R. J., Strand E., Lof G. L., Schooling T., Frymark T. (2009). Evidence-Based Systematic Review: Effects of Nonspeech Oral Motor Exercises on Speech.CAmerican Journal of Speech-Language Pathology 18(4):343-60
Naylor J, Briggs G. Effects of task complexity and task organization of the relative efficiency of part and whole training methods. J Experimental Psychology. 1963;65:217–224
Williams L. A., McLeod S., McCauley R. J. (2010). Interventions for Speech Sound Disorders in Children. Paul H. Brookes Publishing, Baltimore.