Τι είναι η Δυσλεξία;
Πολλοί άνθρωποι όταν ακούν τον όρο δυσλεξία σκέφτονται αμέσως την σύγχυση γραμμάτων κατά την ανάγνωση. Πρέπει να επισημάνουμε ότι η δυσλεξία δεν είναι μόνο αυτό και ότι η σύγχυση και αντιστροφή γραμμάτων δεν είναι το πιο κοινό χαρακτηριστικό.
Η δυσλεξία ανήκει στις ειδικές μαθησιακές διαταραχές και χαρακτηρίζεται από δυσκολίες στην αναγνώριση λέξεων και ανάγνωση καθώς και στην ορθογραφία. Τα παιδιά με ειδικές μαθησιακές διαταραχές ΔΕΝ έχουν μειωμένες νοητικές ικανότητες.
Συχνά η δυσλεξία προκαλείται από έλλειμα σε ένα από τα μέρη της γλώσσας, το φωνολογικό.
Τι είναι η Φωνολογική Ενημερότητα;
Η φωνολογική ενημερότητα (ΦΕ) είναι η ικανότητα του ατόμου να επεξεργάζεται τους ήχους και την δομή τους μέσα σε μια λέξη κατά την σύνθεση του προφορικού λόγου. Με απλά λόγια η ΦΕ είναι η ικανότητα να συνδυάζουμε ήχους για να φτιάξουμε λέξεις.
Είναι παγκοσμίως αποδεκτό πως η ΦΕ έχει βασικό ρόλο στην ανάπτυξη της ανάγνωσης και της γραφής. Τα παιδιά συνήθως αρχίζουν να δείχνουν ότι έχουν μια ξεκάθαρη επίγνωση της ΦΕ στην ηλικία των 4 ετών με αυτήν να εξελίσσεται πλήρως κατά τη διάρκεια της σχολικής ηλικίας.
Ποια είναι η σχέση μεταξύ Δυσλεξίας και Φωνολογικής Ενημερότητας;
Πλήθος ερευνών δείχνουν ότι μια ικανοποιητικά εδραιωμένη ΦΕ συνδέεται με την ομαλή ανάπτυξη των δεξιοτήτων της ανάγνωσης και της ορθογραφίας. Γι’αυτό το λόγο η ενίσχυση της ΦΕ συμπεριλαμβάνεται πολύ συχνά στο θεραπευτικό πλάνο παιδιών με δυσλεξία και άλλες ειδικές μαθησιακές διαταραχές και αποσκοπεί στην ανάπτυξη των ικανοτήτων της ανάγνωσης και της ορθογραφίας.
Επίσης, μέσω της ΦΕ μπορούμε να δούμε εάν ένα παιδί βρίσκεται σε ρίσκο για να αναπτύξει αργότερα δυσκολίες στην ανάγνωση, τη γραφή και την ορθογραφία.
Πώς βοηθάει η λογοθεραπεία τα άτομα με δυσλεξία
Καθώς τα παιδιά αναπτύσσουν το σύστημα ομιλίας τους (speech processing system), παράλληλα αναπτύσσεται και η αντίληψη τους για τους ήχους και τη δομή της γλωσσας. Αυτό βοηθάει στην αντιστίχοιση του προφορικού λόγου με του γραπτού, για παράδειγμα μέσω της αναγνώρισης γραμμάτων. Όταν ένα παιδί αντιμετωπίζει δυσκολίες με τη φωνολογική ενημερότητα, τότε θα παρουσιάσει και προβλήματα στο σύστημα ομιλίας με αποτέλεσμα να μην έχει σωστές δομές για την ανάπτυξη της ανάγνωσης και γραφής. Οι δυσκολίες στο σύστημα ομιλίας θα επηρεάσουν και την ομιλία του ατόμου.
Οι λογοθεραπευτές έχουν εκτενής εκπαίδευση και γνώσεις στις φωνολογικές ικανότητες καθώς πολλά παιδιά με δυσκολίες στην ομιλία έχουν και φωνολογικές δυσκολίες. Για παράδειγμα μπορεί να χρησιμοποιούν φωνολογικές διεργασίες μη φυσιολογικές για την ηλικία τους (πχ αντικατάσταση του ήχου -σ με τον ήχο -θ).
Ένας λογοθεραπευτής παίζει σημαντικό ρόλο στην παρέμβαση για τα άτομα με ειδικές μαθησιακές δυσκολίες καθώς μπορεί να βελτιώσει σημαντικά το φωνολογικό σύστημα ενός παιδιού.
Δραστηριότητες ανάπτυξης της Φωνολογικής Ενημερότητας
- Ομοιοκαταληξία:
Ζητήστε από το παιδί να βρει αντικείμενα που ομοιοκαταληκτούν, πχ “πήγαινε στην κουζίνα και φέρε μου το αντικείμενο που κάνει ρίμα με το κεφάλι” -κουτάλι.
- Κατάτμηση λέξεων:
Ζητήστε από το παιδί να χωρίσετε σε συλλαβές λέξεις χτυπώντας παλαμάκια, παίζοντας ντραμς, χρησιμοποιώντας μια μαράκα κτλ.
- Σύνθεση λέξεων:
Η αντίθετη άσκηση με την κατάτμηση λέξεων είναι η σύνθεση λέξεων. Πείτε συλλαβιστά λέξεις στο παιδί και ζητήστε του να πει την λέξη ολόκληρη.
- Φθογγική ανάλυση:
Χωρίστε τις συλλαβές και τις λέξεις σε ήχους, για παράδειγμα κ-ό-τ-α. Μπορείτε να χρησιμοποιήσετε τουβλάκια για κάθε ήχο.
- Εντοπισμός αρχικών και τελικών φωνημάτων:
Ζητήστε από το παιδί να βρει τον αρχικό και τελευταίο ήχο σε μια λέξη. Για παράδειγμα, “ο ήχος /π/ στη λέξη πίνω, είναι στην αρχή ή στο τέλος;”
Βιβλιογραφία
Lynn W., McLeod S., McCauley R., (2010). Interventions for Speech Sound Disorders in Children. Pg 247-292
Lyon, G. R., Shaywitz, S. E., & Shaywitz, B. A. (2003). Defining dyslexia, comorbidity, teachers’ knowledge of language and reading.
Stackhouse J., Wells B., (1997). Children’s Speech and Literacy Difficulties 1, A Psycholinguistic framework. Pg 53-76.
Ιωάννα Πιερρατου, BSc, MSc Λογοθεραπεύτρια